Нашы продкі былі безабаронныя
перад стыхіямі прыроды. Назіраючы за прыродай, яны вытлумачвалі з’явы
навакольнага свету паводле сваіх уяўленняў, здагадак. У адным выпадку
прыпадабняючы прыроду да чалавека, у другім — насяляючы свет незвычайнымі
істотамі, волатамі, багамі і духамі, людзі прыдумвалі фантастычныя гісторыі пра
з’явы прыроды. Ад дзеда ўнуку пераходзілі гэтыя паданні — вусныя апавяданні пра
мінулае.
Адчуваючы
сябе часцінкай прыроды, людзі адухаўлялі яе, верылі, што яна можа дапамагаць
чалавеку ў яго штодзённых клопатах альбо, наадварот, шкодзіць яго жыццю. Нашы
продкі баяліся сваімі размовамі, дзеяннямі, учынкамі ўгнявіць сілы прыроды і
таму ўсяляк стараліся ім дагадзіць, улагодзіць іх. Яны абагаўлялі птушак
(зязюлю, бусла, ластаўку), жывёл, звяроў і іншых істот (каня, казу, ваўка,
мядзведзя, вужа, змяю), пакланяліся кветкам (папараць-кветцы, зязюльчыным
слёзкам, браткам), дрэвам (дубу, бярозе, рабіне, каліне, явару, грушы).
Свяшчэнным дрэвам і камяням-валунам дзе-нідзе людзі пакланяюцца і да нашага
часу. Вярба, паводле народных паданняў, — тужлівае і самотнае дрэва, якое
заўсёды спрыяе людзям, клапоціцца пра іх; рабіна валодае цудадзейнай здольнасцю
лячыць людзей ад хвароб, а асіна і елка, наадварот, лічыліся дрэвамі нядобрымі,
іх баяліся разводзіць побач з жытлом. Продкі верылі, што зламанае ці
пакрыўджанае дрэва можа жорстка і бязлітасна расправіцца з крыўдзіцелем. Калі,
напрыклад, чалавек гінуў ад паваленага дрэва, лічылі, што яно за нешта
адпомсціла яму.
Да
нашых дзён захавалася павер’е, што вялізныя густыя дрэвы — дуб, ліпа, вяз,
бяроза — валодаюць розумам. А ў купальскую ноч дрэвы нібыта пераходзяць з месца
на месца, размаўляюць паміж сабой, і чалавек можа падслухаць іх гаворку.
Асаблівай
пашанай карысталіся дрэвы, якія раслі ля крыніц, рэчак, азёраў, бо ў такіх
мясцінах людзі звярталіся ў сваіх малітвах і да дрэў, і да «жывой» вады.
З
народных легенд можна даведацца, што калісьці даўным-даўно ў дрымучых лясах
жылі незвычайныя людзі — асілкі. Асілкі тыя былі высокія, магутныя, а голас
мелі, як звон, гучны. Бывала, калі хтосьці з іх крыкне на ўвесь голас ды
свісне, дык якое б дрэва ні было вялікае, а зваліцца. Вось якія былі яны, тыя
асілкі. І жонкі іхнія былі вя лікага росту, дужыя і нараджалі кожны раз па
двое-трое дзяцей. Гаспадаркі яны не трымалі, не было ў іх ні скацінкі свойскай,
ні прыпасу, ні запасу. Ні хлеба, ні лёну не сеялі. Карміліся тым, што лавілі па
лясах звяроў ды ў водах рыбу. Адзенне сабе яны шылі са звярыных шкур. Вось так
і жылі. Інструменту ў іх амаль ніякага не было. Кажуць, што была на ўсіх адна
сякера, ды і тая не жалезная. Але гарадзішчы яны ўсё ж будавалі. Маючы ўсяго
адну сякеру, асілкі перакідвалі яе з гарадзішча на гарадзішча, бо не хацелі
траціць часу на пераход. Крыкне, бывала, асілак з аднаго гарадзішча ў другое:
«Сякеру давай!», — а такі ж волат возьме сякеру дый кіне яму. Незвычайная была
ў іх моц, за тое і называліся яны асілкамі. Гэта яшчэ нішто — сякеру перакінуць
вярсты за тры, — бывала, трэба на будынак бярвенне, дык пойдзе каторы ў лес,
вырве дрэва з карэннем ды так і валачэ на гарадзішча. Або камень спатрэбіцца на
будоўлі, дык ён возьме яго дый шпурляне за вярсту ці больш, проста на
гарадзішча. Некаторыя кідалі такія вялізныя камяні, што былі велічынёю ў рост
чалавека, але не заўсёды гэтакія камяні даляталі да гарадзішча. А то ёсць
мясціны, што зусім закіданыя камянямі. Дзяды казалі: тут асілкі адзін супроць
аднаго ваявалі... Яны і на звяроў палявалі з камянямі, ад таго камяні і па
сёння ляжаць у лясах. Калі перавяліся ў лясных гушчарах звяры і паменшала ў
вадзе рыбы, асілкі пакінулі свае гарадзішчы, якія хутка запусцелі. Праз шмат
гадоў прыйшлі ў тыя мясціны нашы дзяды, каб сеяць жыта і разводзіць жывёлу.
Комментариев нет:
Отправить комментарий